آموزشیار؛ سامانه‌ای جوان که پیر دانشجو را در می‌آورد_دانشجو

هر ترم، با شوق اغاز فصل تازه تحصیلی اغاز می‌شود اما برای تعداد بسیاری از دانشجویان، این شوق با اغاز فرایند انتخاب واحد به‌شدت به کابوسی عذاب‌آور تبدیل می‌شود.

از یکی دو دهه قبل، رفته‌رفته فناوری به پشتیبانی تسهیل فرایندهای دانشجویی ازجمله انتخاب واحد آمد اما سامانه‌هایی همانند «آموزشیار» و «گلستان» که قرار می بود فرایند را تسهیل کنند، خودشان به معضلی بزرگ تبدیل شده‌اند. قطع شدن‌های مکرر، طراحی پیچیده، مراعات نشدن اصول توانایی کاربری که گاه مضحک و غیرقابل‌باور است و درنهایت ناپایداری سامانه‌ها، دانشجویان را در روزهای انتخاب واحد دچار چالش‌های جدی می‌کند.

در این گزارش، به برخی مشکلات و چالش‌های سامانه آموزشیار دانشگاه آزاد اسلامی می‌پردازیم.

آموزشیار محصول کجاست

طراح مهم سامانه آموزشیار شرکت «مدار گسترش فناوری اطلاعات» است. این شرکت نرم‌افزاری سامانه آموزشیار را به‌گفتن نرم‌افزار مالکیتی تحت وب برای دانشگاه‌ها با مقصد یکپارچه‌سازی امور آموزشی دانشگاه‌ها و اراعه خدمات متنوع به دانشجویان و استادان طراحی کرده است.

یقیناً هر دانشگاهی که از سامانه آموزشیار منفعت گیری می‌کند، می‌تواند بر پایه نیازها و زیرساخت‌های خودش، تغییراتی در سامانه تشکیل کند؛ به‌عبارت دیگر، هر دانشگاهی می‌تواند سامانه آموزشیار را مطابق استانداردهای خود شخصی‌سازی کند.

تلاش ما برای تماس با شرکت مدار گسترش بی‌نتیجه ماند؛ به‌این‌ترتیب اشکار نشد این شرکت هم چنان گسترش نرم‌افزار آموزشیار را برعهده دارد یا نه. از نظر دیگر، تماس با دانشگاه آزاد اسلامی برای او مباحثه با مسئولان فناوری اطلاعات دانشگاه هم نتیجه‌ای نداشت.

دانشجویان چه می‌گویند

اگر گردشی در شبکه‌های اجتماعی یا گروه‌های اختصاصی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در مطلب‌رسان‌های گوناگون بکنید، با انبوهی از گله های‌ها و شکایات از آموزشیار روبه رو می‌شوید. این گله های‌ها به‌اختصاصی در زمان‌هایی همانند انتخاب واحد یا حذف و اضافه به اوج خود می‌رسد.

«نسیم»، دانشجوی کارشناسی رشته زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی شعبه تهران مرکزی است.

او که سال سوم تحصیل خود را می‌گذراند،‌ می‌گوید: «حجم بالای خواست‌های همه دانشجویان واحدهای تهران در وقتی مختصر (انتخاب واحد) شدت و کارایی سامانه را به‌شدت افت می‌دهد.»

این دانشجو می‌افزاید: «دسترسی نداشتن به قسمت‌های گوناگون در زمان انتخاب واحد، به‌اختصاصی برای دانشجویان تازه‌داخل، مشکل‌ساز می‌شود. در موارد متعدد، کاربر یک دفعه از سامانه بیرون انداخته می‌شود. این‌ها توانایی کاربری نامناسبی رقم می‌زند.»

نسیم که خودش مادر ۲ فرزند است و هر ۲ فرزندان او نیز دانشجوی واحدهای گوناگون دانشگاه آزاد می باشند، می‌گوید بر پایه توانایی خانوادگی‌شان، مشکل سامانه در همه واحدهای دانشگاه و برای همه دانشجویان وجود دارد.

او پافشاری می‌کند که تا بحال چند بار با مشکل جدی روبه رو شده و اصلاً نتوانسته در زمان تعیین‌شده انتخاب واحد کند.

«علیرضا» دانشجوی فرد دیگر است که تحصیلاتش را در مقطع کارشناسی رشته علوم کامپیوتر در واحد علوم و تحقیقات به آخر رسانده و هم‌اکنون تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی نرم‌افزار را اغاز کرده است.

او که سال ۱۳۹۸ داخل دانشگاه آزاد شده، به تاریخچه منفعت گیری از این سامانه اشاره می‌کند: «ما ترم‌های اول ورود به دانشگاه از سامانه مخصوص دانشگاه منفعت گیری می‌کردیم. همان زمان شایعه هک سامانه و لورفتن اطلاعات دانشجویان انتشار شد و مدتی سپس خدمات دانشگاه به سامانه آموزشیار منتقل شد.»

این دانشجو می‌افزاید: «سامانه آموزشیار با مقصد یکپارچه‌سازی خدمات دانشگاه آزاد طراحی شده اما همین یکپارچه‌سازی سختی بسیاری به سرورهای سامانه می‌آورد.»

به حرف های او، مشکلات از اولین روزهای معارفه سامانه آموزشیار اغاز شده و خود او در نخستین توانایی انتخاب واحد از طریق آموزشیار حتی موفق به ثبت‌نام یک واحد درسی هم نشده است.

دریافت کد ورود به سامانه آموزشیار زمان‌ها به‌صورت انحصاری از مطلب‌رسان «آی‌گپ» انجام می‌شد. نزدیک به یک سال است که گزینه دریافت کد از طریق پیامک نیز افزوده شده که یقیناً گزینه دریافت کد با پیامک، مشمول پرداخت هزینه از طرف دانشجو می‌شود. علیرضا اشاره می‌کند علاوه‌بر مشکلات آموزشیار، آی‌گپ نیز بعضی اوقات از کار می‌افتد و این قضیه زمان انتخاب واحد، استرس دانشجویان را تشدید می‌کند.

او می‌گوید: «به نظرم هر دانشکده‌ای باید پورتال خودش را داشته باشد. خود من که باید کارهای فارغ‌التحصیلی‌ام را بکنم، با این مشکل درگیرم و باید چشم به راه پایان دوره انتخاب واحد بمانم و کارهایم عقب می‌افتد.»

به حرف های علیرضا، طراحی و فونت‌های قدیمی و خطاهای شگفت‌وغریبی که مشخصاً ناشی از اشکالات دیتابیس سامانه است، لزوم تجدیدنظر در طراحی و روزآمدسازی سامانه را آشکار می‌کند.

به نظر این کارشناس کامپیوتر، دانشگاه باید اندوخته‌ اختصاصی‌ای برای بازطراحی و از بین بردن اشکالات سامانه آموزشیار تعلق دهد.

گم‌شده بین سامانه‌ها

برای بازدید و فهمیدن بهتر مشکلات سامانه بهترین روش توانایی کامل کاربری آن است و این همان کاری است که ما در تحریریه دیجیاتو انجام دادیم.

بگذارید از قدم اول اغاز کنیم. فکر کنید نخستین بار است که داخل سامانه آموزشیار می‌شوید. این نام را در نوار جستجوی گوگل داخل می‌کنید. با ورود به این وب‌سایت، ۴ گزینه روبه‌رویتان ظاهر می‌شود: دانشجو، اساتید، پرسنل و پرسنل سازمانی. اگر دانشجو باشید، روی گزینه اول کلیک می‌کنید و تازه این‌جاست که با ۳ روش گوناگون ورود روبه رو می‌شوید: ورود دانشجویان (انتخاب واحد/ حذف و اضافه)، ورود دانشجویان (پرداخت/دیگر خدمات آموزشی) و ورود دانشجویان (نسخه قدیمی آموزشیار).

سرگیجه در همین قدم اول اغاز می‌شود؛ چرا باید این‌همه گزینه برای ورود به سامانه وجود داشته باشد؟ به نظر می‌رسد مسئولان فنی می‌خواسته‌اند از بار قسمت انتخاب واحد در روزهای پیک جلوگیری کنند، درحالی‌که راه حلهای فنی زیاد ساده‌تری برای این کار وجود دارد.

ضمانت پشت ضمانت

یکی از گزینه‌های ورود را که انتخاب کنید، تازه به مرحله تیک‌زدن تعهدهای بسیاری می‌رسید که دانشگاه آزاد از دانشجویان می‌گیرد؛ از شکل و ظاهر لباس و آرایش گرفته تا محرمانگی و مراعات پیش‌نیاز و… قبل از این که در هریک از اشکال ورود به سامانه، تعداد تعهدها و شروط متفاوت است، اصلاً معلوم نیست چرا هر دانشجویی، هربار پیش از ورود به سامانه، باید این شروط را بپذیرد. به نظر می‌رسد شکل منطقی گرفتن این تعهدات از دانشجو، فقط یک بار بعد از طی فرایند لاگین باشد. اما گویا هیچ‌کس در دانشگاه آزاد یا تیم طراحی سامانه به این مسئله ابتدایی و پیش‌‌پاافتاده دقت نکرده‌ است. درست همانند این که هربار قبل از خواست تاکسی از سرویس‌هایی همانند اسنپ و تپسی ناچار باشید کل شرایط منفعت گیری از سرویس را بخوانید و به علامت موافقت تیک بزنید.

سامانه‌ای که سر بزنگاه پشتیبانی نمی‌کند

با اهمیت ترین مشکل همیشگی آموزشیار قطعی‌های مکرر سامانه است. اما این مشکل در روزهای انتخاب واحد به عذابی الیم بدل می‌شود که دانشجو را تا سرحد سکته از اضطراب می‌برد. تعداد بسیاری از اوقات نیز دانشجویان به علت پشتیبانی نکردن آموزشیار در موعد مقرر موفق به ثبت واحدهای مورد نظر خود نمی‌شوند و به همین علت، دانشگاه روزهایی را برای انتخاب واحد تکمیلی اظهار می‌کند. یقیناً در روزهای تکمیلی هم در بر همان پاشنه می‌چرخد.

به نظر می‌رسد طراحی نامناسب فنی و درنظرنگرفتن سرورهای مناسب علت مهم اختلال دائمی آموزشیار است. شگفتی‌آور این که مسئولان فنی دانشگاه آزاد در طی سال‌های قبل و باوجود شکایت و گله های مداوم دانشجویان، تا این مدت کاری در جهت از بین بردن این نقیصه مهم انجام نداده‌اند. شواهد حاکی است که تنها عمل دانشگاه زمان‌بندی انتخاب واحد بوده با این مقصد که دانشجویان شهرستان‌ها و واحدهای گوناگون در روزهای متفاوت داخل سامانه شوند تا بار بیشتر از حد به سامانه داخل نشود. باوجوداین، ورود تعداد محدود دانشجویان نیز سامانه را با اختلال‌های طویل روبه رو می‌کند.

سامانه گزارش قطعی سامانه

دلنشین این است که آموزشیار احتمالا تنها سامانه‌ای در جهان باشد که یک کانال تلگرامی اختصاصی فقط برای گزارش موارد قطعی و وصل مجدد آن راه‌اندازی شده است. کانال موسوم به «بازدید لحظه‌ای آموزشیار» با نزدیک به ۲۹ هزار مشترک، کانال زیاد فعالی است و هر روز چند بار خبر از قطع شدن و بعضی اوقات هم وصل شدن خدمات این سامانه می‌دهد.

آموزشیار علاوه‌بر مشکلات طراحی، با چالش‌های امنیتی نیز روبه رو است. بهمن‌ماه قبل، این سامانه با بحران نفوذ سایبری و حملات DDoS روبه رو شد، به نحوی که انتخاب واحد برای دانشجویان عملاً غیرممکن شد و دانشگاه را ناچار کرد زمان انتخاب واحد را تمدید کند. هرچند مسئولان دانشگاه اظهار کردند که هکی صورت نگرفته و ماجرا فقط یک شوخی! بوده است. اما همین شوخی بامزه هم مشخص می کند که آموزشیار امنیت کافی ندارد.

اشکار نیست چرا دانشگاه آزاد طراحی و اجرای سامانه‌ای به این اهمیت را به تیمی سپرده که مشخصاً از توان فنی ملزوم برای پاسخگویی به نیاز کاربران برخوردار نبوده است. درحالی‌که تعداد بسیاری از شرکت‌های خصوصی با قابلیت‌های متوسط نیز می‌توانند با امکان‌سنجی مناسب، طراحی سامانه را با کمترین مقدار اختلال به انجام برسانند.

بگذارید بازهم با سرویس‌های کاربرمحور حاضر قیاس کنیم. اگر سرویسی همانند دیجی‌کالا یا اسنپ در روز این‌همه اختلال داشته باشد، جدا از بدوبیراه‌هایی که نصیبش می‌شود، آیا دیگر فردی به منفعت گیری از آن تمایل خواهد داشت؟ اما دانشگاه به لطف برخورداری از انحصار سامانه‌ای خود، نیازی نمی‌بیند این مشکلات اعصاب‌خردکن را رفع کند.

سامانه بی‌‌سامان

سامانه آموزشیار از نظر طراحی بصری و توانایی کاربری، یک فاجعه به‌همه‌معناست. به مواردی همانند تعدد نقاط ورود و تعهدهای نابه‌جا اشاره کردیم. اما این فهرست زیاد طویل‌تر از این سخن‌ها است.

بگذارید به تعدادی از این اشکالات اشاره‌ای گذرا بکنیم.

فرایند انتخاب واحد، فرایندی است که بی‌علت طویل طراحی شده است. برای جستجو واحد موردنظر باید مرحله های بسیاری را پشت سر بگذارید. ابتدا کد یا نام درس یا نام استاد را جستجو کنید. در پنجره جدیدی که باز می‌شود، موارد فرد دیگر را تنظیم کنید و بازهم پنجره‌ای دیگر با تعدادی از واحدهای موردنظر که اگر خوش‌شانس باشید و سامانه قطع نشود، می‌توانید پیش از پر شدن ظرفیت درس، آن را انتخاب کنید.

سامانه‌ای که زبان فارسی حالیش نمی‌شود

اما ساده‌اید اگر فکر کنید که می‌توانید متنتان را به‌سادگی در کادر جستجو داخل کنید و دکمه را بفشارید. جستجوی آموزشیار با زبان فارسی درست کار نمی‌کند و برخی حروف آن را نمی‌فهمد. در زیاد تر موارد جستجوی شما برای مثالً برای درس «تفسیر موضوعی قرآن» هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت.

بازهم خنده‌دار این است که دانشجویان دست‌به‌کار شده‌اند و وب‌سایتی برای تبدیل متن جستجو به کد قابل‌فهمیدن برای سامانه آموزشیار طراحی کرده‌اند. باید آن کد را کپی و در سامانه آموزشیار داخل کنید تا جستجو شما انجام شود!

اکنون فکر کنید همه این مرحله های را گذراندید و به مرحله انتخاب نهایی کلاس موردنظر رسیده‌اید. قاعدتاً برای دانشجو این موارد در انتخاب بیشترین اهمیت را دارد: نام درس، نام استاد، ساعت کلاس و زمان امتحان. طرفه این که سامانه آموزشیار قبل و سپس از نام درس، کلی اطلاعات نامربوط و بی‌اهمیت از نظر دانشجو را ردیف می‌کند و نام استاد و ساعات امتحان در ستون‌های بعدی جدول قرار می‌گیرد. دانشجو برای دسترسی به این اطلاعات باید به‌سمت چپ اسکرول کند. دلنشین است نه؟‌ بله! اما دلنشین‌تر این که برای اسکرول به چپ باید به نوار اسکرول که ته صفحه قرار دارد، بروید! به‌این‌ترتیب به گمان زیادً در آن عجله و سرگیجه ماراتن انتخاب واحد، ردیف درس موردنظر را گم خواهید کرد.

یقیناً در نسخه تازه آموزشیار این مشکل تا حدی (فقط تا حدی) رفع شده اما هیچ اطمینانی وجود ندارد که روز انتخاب واحد، ورود به سامانه تازه آموزشیار مقدور باشد. پیش‌فکر آموزشیار این است که «اکنون ورود به سامانه مقدور نیست.»

در انتظار پذیرفتن مسئولیت

با اهمیت ترین قدم برای اصلاح، پذیرفتن وجود اشکال است. باوجود گله های‌های زیاد زیاد دانشجویان، حتی استادان، مسئولان دانشگاه آزاد پیش‌ازاین تمایلی به پذیرفتن وجود مشکل از خود نشان نداده‌اند. ازجمله سال ۱۳۹۹، حیدری، سخنگوی دانشگاه آزاد در عکس العمل به این که سامانه آموزشیار مشکل اساسی دارد و دانشجویان نمی توانند ثبت‌نام، انتخاب واحد یا واریز شهریه داشته باشند، او گفت: «سامانه آموزشیار مشکل خاصی ندارد و دانشجویان می‌توانند فرایند انتخاب واحد را انجام بدهند.»

آموزشیار یقیناً تنها سامانه‌ای نیست که دانشجویان را کلافه کرده است. برادر بدنام آموزشیار، سامانه «گلستان»، نیز همین حالت را برای تعداد بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی رقم زده است. در این شرایط اشکار نیست این حالت چه وقتی به آخر می‌رسد و آیا مسئولان این سامانه‌ها، دانشگاه‌ها و وزارت علوم بالاخره صدای دانشجویان را خواهند شنید یا نه.